.

Umfjöllun Kastljóss undanfarna daga hefur svo sannarlega hrært upp í tilfinningaflóði mínu ekkert síður en meginþorra landsmanna. Vissulega hef ég starfað innan þessa geira í nokkur ár og rætt við marga þolendur. Svona umræða vekur þó sterkar tilfinningar hjá mér þrátt fyrir, og kannski einmitt vegna þess, að ég hef starfað með þolendum og veit sjálf hvernig það er að lifa af ofbeldi þó ekki hafi það verið kynferðisofbeldi í æsku. Ég eins og aðrir hætti ekki að furða mig á þeirri grimmd sem mér finnst það vera að beita aðra manneskju ofbeldi og þá sér í lagi þegar börn um ræðir. Það er eðlilegt að við reiðumst þegar við heyrum það niðurbrot sem barn hefur þurft að þola vegna slíks níðings. Grátum af sorg vegna þess ódæðisverks sem var framið gagnvart saklausu barni. Syrgjum þá þöggun sem hefur verið og eimir enn af í samfélaginu gagnvart þessum málum. Finnum fyrir blygðun þegar sögurnar sýna að hylmt hefur verið yfir með ofbeldisglæpum. Ég hætti ekki að berjast gegn vanþekkingunni og fordómunum sem finnast gagnvart slíkum málum. Ég hætti ekki að öskra af reiði og vanmáttartilfinningu þegar réttarkerfið er vanmáttugt að takast á við slík mál og þau eru látin falla vegna ónægra sannanna, fyrningar eða annars. Ég hætti heldur aldrei að furða mig á þeim stuttu dómum sem falla í þeim fáu málum sem komast alla leið í gegn um kerfið, þó vissulega hafi orðið smá breyting til batnaðar þar undanfarin ár. Síðast en ekki síst mun ég ekki hætta að berjast fyrir rétti þolenda ofbeldis, aðstoða þá við að byggja sig upp aftur, að halda umræðunni um þessi mál á lofti og halda áfram að vona að einn daginn komist ofbeldismenn ekki upp með að fremja slíka glæpi.

Ég er ákaflega ánægð með að sjá hve margir karlmenn hafa nú stigið fram og talað um sína reynslu af að lifa af barnaníð. Hjarta mitt fyllist af stolti fyrir þeirra hönd og óska ég þeim til hamingju með hugrekkið og styrkinn að koma opinberlega fram. Það hefur svo sárlega vantað sögur karlmanna inn í umræðuna og þessi kafli núna hefur því markað mikilvæg spor í hana. Því miður hefur viðhorfið gagnvart karlkyns þolendum ofbeldis svolítið einkennst af fordómum og mýtum. Karlar eiga að vera sterkir og bara hrista af sér þær afleiðingar sem ofbeldi hefur og jafnvel verið talað um að þeir hafi nú engar afleiðingar. Hver kannast t.d. ekki við setningar sem svo að ekki sé hægt að nauðga karlmönnum? En staðreyndin er samt sem áður að ofbeldið hefur engu að síður áhrif á karla en konur og því gott að þeir stígi nú fram. Það vonandi verður einnig til þess að mýtan um að karlmenn sem þolendur verði oft barnaníðingar seinna meir hverfi. Nýjar rannsóknir sýna að þolendum ofbeldis er ekki hættara en hverjum öðrum á að verða gerendur seinna meir. Ef við beitum bara heilbrigðri skynsemi á þá mýtu ættum við líka fljótlega að sjá að ef svo er hefði margföldunargildið fyrir mörgum árum séð til þess að ofbeldi væri nær algilt í nútíma samfélagi. En vegna þess hve lítið hefur verið talað um ofbeldi gagnvart karlmönnum er svo mikilvægt að þeir stígi nú fram til að aðrir karlkyns þolendur sjái að þeir eru ekki einir á báti og einnig til þess að fleiri stígi skrefið og ákveði að vinna úr þeim afleiðingum sem ofbeldið hefur markað. Því miður hafa karlkyns þolendur ekki haft um mörg úrræði að ræða til að vinna úr sínum afleiðingum. Þeim úrræðum fjölgar þó og vil ég benda á Drekaslóð (http://www.drekaslod.is/) sem starfar með þolendum ofbeldis (og aðstandendum þeirra) hvort sem um er að ræða karlkyns eða kvenkyns og hvort sem gerandinn hefur verið karlkyns eða kvenkyns. Einnig býður Drekaslóð þeim sem það vilja að koma í viðtöl hjá karlmanni. Ef þú lesandi góður hefur verið beittur ofbeldi hvet ég þig til að fara í viðtöl og á það við hvort sem þú ert karl eða kona.

Ég velti einnig fyrir mér þessu með mýtuna um að karlkyns þolendur verði frekar gerendur en kvenkyns þolendur. Eða bara karlmenn yfir höfuð frekar en konur. Umræðan hefur verið á þá leið að karlmenn séu í yfirgnæfandi meirihluta gerenda. Það hins vegar heyrast æ fleiri raddir um að þetta sé ekki eins afgerandi munur og af hefur verið látið. Ofbeldisfólk er ekki eitt kyn heldur manneskjur. Árið 2007 gerði ég rannsókn um áhrif ofbeldis á heilsu þolandans. Þar var meðal annars spurt um gerendurnar og kyn þeirra. Svörin komu ákaflega á óvart þar sem munurinn var mun minni en talað hafði verið um. Um 45% þátttakenda hafði upplifað ofbeldið af hendi móður/stjúpmóður eða ömmu/stjúpömmu en um 55% af föður/stjúpföður eða afa/stjúpafa. Þarna er verið að tala almennt um ofbeldi en þegar ég kannaði þennan lið nánar kom í ljós að aðeins 5% fleiri þátttakendur höfðu upplifað kynferðisofbeldi í æsku af hendi karlkyns geranda en kvenkyns geranda. Fleiri rannsóknir hafa sýnt að tölurnar eru ekki eins afgerandi í garð karlkyns gerenda og hingað til hefur verið haldið á lofti. Þetta er atriði sem þarf að fara að ræða meira og nánar.

Ég velti fyrir mér þeirri meðvirkni og ótta landans sem hefur gert að gerandinn hefur fengið skjól en þolandanum oft bolað í burtu eða sagður segja ósatt. Það er vissulega erfitt að ímynda sér að einhver sé fær um að beita ofbeldi og á það einkum um þegar ofbeldið beinist gegn saklausu barni. Enn erfiðara finnst fólki að horfast í augu við að einhver sem það þekkir jafnvel náið og elskar hafi til að bera slíkt skrímsli innra með sér. Því held ég að fólki hafi oftar en ekki fundist auðveldara að neita að horfast í augu við ofbeldið, án þess að gera sér grein fyrir að þar með er sá hinn sami að snúa baki við þolandanum. Þolendur hafa þannig fengið skilaboð í gegn um árin að samfélagið taki frekar afstöðu með gerandanum og að skömmin sé þolandans. Gerandinn er einnig oftar en ekki duglegur að ýta undir slíkt.   Afleiðingin var þöggun í þessum málum þar sem fáir þolendur þorðu að stíga fram. Sem betur fer hefur þetta breyst undanfarin áratug eða svo og almenningur er farinn að sjá að skömmin á ekki heima hjá þolendum, heldur er það gerandinn sem ákveður að fremja ofbeldið og ber þar af leiðandi fulla og algjöra ábyrgð á því. Skömmin á heima hjá gerandanum !

Þrátt fyrir að umræðan um þessi mál hafi vissulega opnast mikið og þokast í rétta átt er enn langt í land. Enn finnst fólki erfitt að horfast í augu við þessi mál og enn er því miður töluvert um það að þolandanum er úthýst úr sínu nánasta samfélagi og hann jafnvel sagður ljúga. Enn halda margir að ef mál fara ekki alla leið í réttarkerfinu vegna ónægra sannana eða annars, að þar með sé búið að sanna sakleysi gerandans. Sannleikurinn er hins vegar sá að það krefst mikils til að koma málum alla leið í réttarkerfinu. Almenningur þarf að opna augun fyrir því hve örfá mál komast alla leið og það er langt í frá sönnun þess að ekkert hafi gerst þó mál sé látið niður falla. Við þurfum einnig að gera okkur grein fyrir að á meðan þetta viðhorf er svo sterkt í þjóðfélaginu er aðeins lítill hluti þolenda sem treystir sér í gegn um kæruferlið. Stundum velti ég því fyrir mér hver kom með orðatiltækið “saklaus uns sekt er sönnuð.” Viðurkenni að mér hefur dottið í hug að það hafi verið gerandi sem hafi þannig verið að fá samfélagið til liðs við sig. Hef einnig hugsað um hví þetta orðatiltæki er ekki á hinn veginn þ.e. “sekur uns sakleysi er sannað”. Sér í lagi í málum barna þyrfti orðatiltækið að vera á þann veginn. Það þyrfti að viðurkennast að þau átök sem það eru fyrir barn að segja frá ef einhver hefur beitt það ofbeldi eru svo gífurleg að það er undantekning ef barnið segir ekki satt og rétt frá. Við þurfum að hlusta á börn sem koma með slíka reynslu og styðja barnið en ekki gerandann. Það reyndar á við um öll ofbeldismál en þó sér í lagi þar sem börn eiga við.

Ég velti einnig fyrir mér því hve margir tala um að við megum alls ekki láta reiðina stjórna þessari umræðu. Margir góðir punktar komið fram í þeirri umræðu. Við þurfum að passa okkur á að nota ekki of sterk orð þegar við ræðum um þessi mál, þar sem að barn sem beitt er kynferðisofbeldi af föður eða móður gæti hætt við að segja frá vegna þess. Börnin nefnilega elska yfirleitt gerandann þrátt fyrir allt og vilja ekki að hann skaðist. En við megum samt alls ekki hika við að ræða þessi mál í kring um börnin. Barn sem beitt er ofbeldi gæti einmitt einnig séð hve rangt það er þegar rætt er um þessi mál á ábyrgan hátt við þau. Vissulega getur reiðin verið niðurrífandi og hættuleg ef henni er rangt beitt. En ég segi að reiðin hins vegar er gífurlega sterkt hvatningarafl og því hægt að nota hana á jákvæðan hátt. Notum reiðina núna til að koma á breytingum til framtíðar. Breytingum á þeim aldagömlu viðhorfum að ofbeldi sé ekki til eða í mjög litlu magni hér á landi. Breytum þeim mýtum að slíkt viðgangist aðeins hjá öðrum. Það er enginn óhultur og því okkar allra að fræðast um einkenni, afleiðingar, úrræði, hvert skal tilkynna og hvert er hægt að leita til að vinna úr afleiðingum ofbeldis svo einhver dæmi séu tekin. Breytum lagaumhverfinu sem hefur oftar en ekki tekið mjög slælega á ofbeldismálum, sér í lagi kynferðisofbeldi. Fjölgum úrræðum fyrir þolendur ofbeldis og hvetjum ríkisstjórnina til að setja inn fjármagn til þeirra úrræða sem til eru svo þau þurfi ekki að vera í fjárhagslegu svelti.

En fyrst og fremst þarft þú lesandi góður að byrja á sjálfum þér. Fræðast um einkenni og afleiðingar ofbeldis t.d. og sér í lagi ofbeldi gagnvart börnum. Við erum nefnilega ekki bara siðferðislega eða borgaralega skildug til að tilkynna ef grunum vaknar um ofbeldi gagnvart barni, heldur erum við lagalega skildug til þess. Ef þú hefur haft eða fáir seinna minnsta grun um að barn sé beitt ofbeldi hringdu þá strax og tilkynntu það! Þú hringir í 112 og færð samband við barnaverndarnefnd þíns sveitafélags. Ef þú veist að barn er beitt ofbeldi tilkynntu það strax og best væri að leggja fram kæru. Munum að barnið þarf á okkur sem samfélagi að halda. Það vissulega þarf styrk til að tilkynna um grun sinn en við verðum að stíga inn í ótta okkar um t.d. hvort við höfum rétt fyrir okkur. Munum að við getum aldrei verið viss nema hreinlega að verða vitni af ofbeldinu og slíkt gerist sjaldnast. Grunur um ofbeldi er það eina sem til þarf til að tilkynna!

Munum að láta barnið ALLTAF njóta vafans!!

Með því að tilkynna gætir þú verið að bjarga barninu frá ofbeldi.